آشنایی با نیشابور, نیشابور

آداب و رسوم نیشابور

آداب و رسوم نیشابور

شهرستان نیشابور با تاریخ طولانی و قدمتی ۵۵۰۰ ساله در دوره های مختلف تاریخی خود آداب و رسوم بیشماری داشته است و از بین این آداب و رسوم برخی از آنها همچنان زنده مانده اند و اکثر آنها برمیگردد به دوران پس از اسلام. این مقاله در سایت تک کارت برخی از آداب و رسوم نیشابوری ها را برای شما آورده است اما در هر نقطه یا بخش نیشابور آداب و رسوم هایی وجود دارد که مربوط به مردم همان منطقه است و بسیار زیاد هستند ولی در این مقاله سعی بر آن شد اصلی ترین آداب و رسوم آورده شود تا بتوانید بیشتر با مراسم عمومی این شهر آشنا شوید.

فهرست مطالب

آداب و رسوم چیست؟

آداب و رسوم شامل شیوه های زندگی ، عادات و رسوم خاص یک ملت ، مردم و یا یک جماعت می شود. آداب و رسوم همچنین دارای ابعاد الزام و رضای عمومی شرکت کنندگان در حیات اجتماعی نیز هست.
از دیدگاه جامعه شناسی ، آداب و رسوم رایج را می توان چنین تعریف کرد:
۱. مدل های اساسی و مهم رفتار که افراد به اجبار در یک محیط اجتماعی می پذیرند.
۲. مجموع رفتارهائی که به صورت عادت در آمده اند و افراد متعلق به یک طبقه به انجام می رسانند و جامعه نیز در ترتیب ارزش های او ، برای آنان معنائی نهان قائی است. تخطی در رعایت آداب و رسوم رایج ، تقبیح افکار عمومی و در مواردی ، تعقیب افراد را با استناد به قوانین مدنی ، موجب می شود.
بنابر یک برداشت نادرست همگانی، برخى از اعضاء جامعه فرهنگ دارند و برخى دیگر فرهنگ ندارند. اما از دیدگاه جامعه شناختی، هر انسان بزرگسال عادی، از فرهنگ برخوردار است. فرهنگ را مى توان به عنوان مجموع ویژگى هاى رفتارى و عقیدتى اکتسابى اعضاء یک جامعهٔ خاص، تعریف کرد. واژهٔ تعیین کننده در این تعریف، همان واژهٔ اکتسابى است که فرهنگ را از رفتارى که نتیجهٔ وراثت زیست شناختى است، متمایز مى سازد.تک کارت

آداب و رسوم محلی مردم نیشابور

باتوجه به این که بسیاری از آداب و رسوم محلی مردم نیشابور با کم و بیش اختلاف، دارای تشابهات زیادی با فرهنگ و رسوم محلی مردم خراسان است و امروزه به واسطه حضور رسانه ها، این رسوم و سنت ها درحال کم رنگ شدن است و آن اصالت و سنتی بودن خود را آهسته آهسته ازدست می دهد، با این وجود از میان تمامی آیین های مرسوم در شهرستان، خلاصه برخی از مهم ترین آن ها که از جهاتی جنبه ی محلی تر داشته، انتخاب شده اند:

الف: مراسم تولد و ختنه سوران، ازدواج و فوت

مراسم تولد

ماما یا دایه، وظیفه مراقبت از زائو و نوزاد، از بدو تولد تا چهل روز را برعهده دارد. به عنوان اولین اقدامات برای سلامتی زائو و نوزاد، زیر سر زائو، خنجر، قرآن، سوزن و … قرار می دهند و حتی به گوشه یقه پیراهنش یک سنجاق آویزان می کنند. این اشیاء از جهت دفع آل گذاشته می شوند چراکه معتقدند اگر آل بیاید جگر زائو را با خودش می برد و در خاکستر قرار می دهد و یا جگر زائو را به آب می زند. دایه پس از قطع ناف اضافی نوزاد، آن را زیر خاک دفن می کند و بر محل زخم، روغن گوسفند می مالد. در نیشابور اعتقاد بر این است که اگر اضافی ناف را زیر درخت سیب قرار دهند فرزند زیبا می شود.تک کارت

مراسم نام گذاری

معمولاً روز دهم انجام می شود، نام نوزاد را معمولاً به چند روش انتخاب می کنند: یا انتخاب اسم از روی قرآن کریم یا انتخاب قبلی یا نام آبا و اجداد وی و یا اگر روزهای تولد مصادف یا مراسم دهه عاشورا، عید قربان و سایر روزهای خاص مذهبی و … باشد نام نوزاد را به احترام بزرگان دین و نیز همراهی با مراسم مذهبی: حسیـن، زینب، قـربـان، حـاجـی و … مـی گـذارنـد. در روز دهـم،‌ اذان و اقـامـه در گوش نوزاد می گویند و هر کدام از بستگان هدیه و پول بر بالین نوزاد قرار می دهند.

مراسم ختنه سوران (دست حلالی)

از مراسم معمول و متداول در این شهرستان، مراسم ختنه سوران پسران در سنین ۴ یا ۵ سالگی است که دعوت کننده آن حمامی بوده؛ در اغلب روستاها، روزختنه سوران، پسر را حمام می برند و چشم هایش را سرمه می کشند و لباس نو بر تنش می پوشانند و در خانه ای که همه جمع اند، اسپند دود می کنند و دهل و سرنا می زنند و پسر را به تیغ سلمانی می سپارند. این رسم در گذشته، بسیار پر شور و آیینی بوده است (که البته درنقاط شهری به ندرت برگزار می شود)، از مراسم خاص این منطقه، آن است که به ختنه شونده ـ برای این که برایش مشغولیت ذهنی ایجاد نمایند ـ می سپارند که سیلی محکمی به گوش سلمانی بزند و برحسب سنگینی دست وی و ثروت خانواده اش به سلمانی انعام می دهند و هنگام ختنه، دهان پسر را که از درد داد می کشد از شیرینی و نقل و نبات پر می کنند و پسر را هدیه های زیاد نثار می کنند.

مراسم ازدواج

بین مراسم شهر و روستا، تفاوت بسیار است که در این مجال به اختصار به آداب و رسوم نقاط روستایی اشاره می گردد:

همسر گزینی

پدر و مادر برای پسر خود دختری را انتخاب می کنند و به پسر خود معرفی می نمایند که اغلب بدون مخالفت پسر وارد مرحله خواستگاری می شوند. امروزه انتخاب پسر و دختر نیز از ارکان همسرگزینی است.

خواستگاری

مادر با مشورت پدر به خواستگاری دختر می رود و چنان چه رضایت خانواده دختر را جلب کنند، پدر و مادرِ پسر با نزدیکان و اقوام به خواستگاری می روند و به همراه خویش روسری، مقداری قند و یا انگشتر می برند.تک کارت

نامزدی

در مدت نامزدی، خانواده پسر در روزهای عید مقداری گوشت، برنج و پارچه برای خانواده دختر می فرستند و خانواده دختر، آن ها را دعوت می کنند، در این مدت دختر و پسر همدیگر را ملاقات می کنند.

عقدکنان

روزعقدکنان، خانواده پسر، وسایل خوراکی و مقداری لباس برای خانواده عروس می فرستند و پدر پسر، حمامی و زن حمامی را برای دعوت مردان و زنان نزد خانواده عروس برای دعوت به صرف شام یا ناهار می فرستد و دعوت شدگان مقداری قند یا شیرینی به حمامی و زن او می دهند و بعد از صرف غذا، ملا یا آخوند، دختر را عقد می نماید. مهریه دختر، آب، زمین و گوسفند است.

عروسی

عروسی معمولاً دو شبانه روز به طول می انجامد. روز اول پدر داماد و اقوام و فامیل را به خانه خویش دعوت می نماید و داماد نیز بر تختی کنار مجلس می نشیند و هر یک از مدعوین پول یا گوسفند به داماد هدیه می کند. روز بعد زن سلمانی، سر و صورت عروس را آرایش می نماید. لباس های داماد را از خانه عروس و لباس های عروس را از خانه داماد با ساز و دهل به حمام می برند و آن ها را با لباس های نو به خانه برمی گردانند.

عروس بردن

هنگام عروس کشانی، یکی از زنان فامیل داماد، وسیله ای را از خانواده ی عروس ـ که به آن عقل عروس می گویند ـ بر می دارد و در خانه داماد آن را به عروس می دهد. عروس را بر اسبی سوار می کنند و افسار اسب را دایی یا پسر عمو یا برادر عروس می کشد و تا خانه داماد او را همراهی می کند. چند زن نیز با عروس به خانه داماد می روند و یک الی دوشب آن جا می مانند. عروس را با ساز و دهل به خانه داماد می برند. جلو خانه داماد، عروس پا انداز طلب می کند و تا پا انداز به او ندهد وارد خانه نمی شود. مادر یا پدر یا برادر داماد، گوسفند یا هدیه ای دیگر به عروس می دهد تا وارد شود. رنگ لباس عروس، سفید و محل حجله گاه، خانه داماد است. مادر عروس یک روز بعد از عروسی به افرادی که به داماد هدایایی دادند، یک دستمال و مقداری شیرینی می دهد. پدر عروس بعد از سه روز از عروسی، یکی از فامیل یا برادر عروس را به خانواده داماد می فرستد و عروس و داماد را به خانه خود دعوت می کند و گوسفند یا قطعه زمینی را به آن ها هدیه می دهد.

مراسم فوت

نزدیکان متوفی اغلب به وسیله ی گفتن اذان و لااله الا الله همسایگان را جهت تشییع جنازه دعوت می نمایند. قبل از دفن میت، او را رو به قبله می خوابانند و به آرامی چشم های وی را می بندند؛ دست ها را به پهلو می خوابانند و دو شست انگشت پا را به وسیله ی تکه ای پارچه به هم می بندند. بهتر این است هرچه سریع تر قرآن خوان شروع به تلاوت قرآن کند و در میان آن از بقیه بخواهد صلوات بفرستند و برای میت فاتحه بخوانند. دراغلب نقاط شهری و روستایی، مرده ها را در غسال خانه می شویند. چوب زیربغل نیزدعانویسی شده وآماده است تاپس ازشست و شوی میت آن را زیر بغل وی قرار دهند؛ نیز بر هفت محل سجده گاه وی بر مبنای سنت دینی، کافور می مالند و با احترام وی را کفن می پوشانند.تک کارت

جنازه بر روی یک نردبان یا تابوت روباز تشییع می شودو حاضرین لااله الا الله گویان وی را به سوی قبرستان می برند. در جلو گروه تشییع کننده، یک نفر، ظرفی پراز خرما یا حلوا حمل می کند و در قبرستان بر روی قبر می گذارد. هریک از حاضرین با بیل مقداری خاک در قبر می ریزند و بیل را وارونه به زمین می اندازند تا نفر بعدی الی آخر. نیز میت را تاحد امکان شب دفن نمی کنند و می گویند: نور ستاره نباید داخل قبر بتابد، باران نباید داخل قبر بریزد. مراسم ختم و یادبود در روزهای سوم، هفتم، چهلم و سال برگزارمی شود. در روزهای یادشده، قرآن خوانی، صرف غذا و رفتن به سر مزار، برنامه ی کلی است. در شهر نیشابور در روزهای ختم، حلیم می پزند و ازشرکت کنندگان درمراسم، پذیرایی می شود. پس از مراسم چهلم عده ای از نزدیکان با به همراه آوردن پیراهنی برای مرد منزل و یک روسری و یا حتی یک پیراهن برای زن منزل به نزد ایشان رفته و با دلداری دادن آن ها، لباس های مشکی را از تن شان در می آورند تا از عزا درآیند.

ب- مراسم در طول یک سال قمری

مراسم ماه محرم و صفر

با شروع ماه محرم، آشوب و هیجان خاصی فضای شهر و روستاها را پر می کند. علم ها، داخل مساجد و حسینیه ها باپارچه های سیاه و رنگی آذین می شوند و شب ها داخل مساجد و حسینیه ها، مجلس روضه خوانی و سینه زنی برقرار است. علم، علمات و بیدق از نشانه های گروه های عزادار است. اوج شور و حال عزاداری ماه محرم، روزهای تاسوعا و عاشورا است. در روز عاشورا مردم در قالب هیئت های عزاداری ضمن انجام مراسم ویژه، به تهیه و پخت غذا ـ که اغلب حلیم است ـ مبادرت می ورزند. در این روز علم ها را از مساجد بیرون می آورند. در روستاهای اسحاق آباد، کلیدر، بار و بسیاری از نقاط دیگر نیشابور نمایش شبیه خوانی برگزار می شود؛ در این نمایش مذهبی گروه های شبیه خوان با حرکات و خواندن ابیات مناسب، نوحه خوانی می کنند و ماجرای ظهر عاشورا را عیناً بازسازی می نمایند.تک کارت

در روستاها در بدو ورود هیئت های عزاداری به مدخل روستا، عده ای از عزاداران علم به دست، در حالی که علم ویژه ی عزاداری، پیشاپیش آن ها برده می شود به پیشواز آنان می آیند و به اصطلاح به هم سلام می گویند و آن ها را به میدان اصلی ده راهنمایی می کنند. پس از گرد آمدن همه ی گروه ها در میدان اصلی، نخل را بر می دارند و دسته جمعی به سوی امامزاده ی روستا روانه می شوند. پس از مراجعت از مزار، گروه ها برحسب روستا، دسته دسته به صرف ناهار فراخوانده می شوند. مخارج تهیه ی حلیم نیز توسط افراد خیر تأمین می شود.

در شهر نیشابور، دسته های گوناگون عزادار در قالب هیأت های مختلف و گاهی با حرکت دادن علمات، از گوشه و کنار شهر به خیابان اصلی (امام خمینی) آمده و در طول آن حرکت وبه عزاداری می پردازند. دراین مراسم که معمولاً در مسجد جامع پایان می یابد اشعاری درباره ی مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش خوانده می شود.

در روز اربعین حسینی نیز مراسم عزاداری و روضه خوانی در داخل مساجد و منازل برپا می شود. عده ای از زنان نیزصبح اربعین، شله زرد را ـ که ازشب قبل آماده کرده اند ـ بین همسایه ها و آشنایان تقسیم می کنند.

مراسم عزاداری در مساجد، حسینیه ها ومنازل در روزهای وفات حضرت پیامبر (ص)، وفات حضرت فاطمه (س)، شهادت حضرت علی (ع)، ضمن اجرای مراسم احیای نوزدهم، بیست ویکم و بیست و سوم ماه مبارک رمضان و سایر روزهای وفات یا شهادت سایر امامان معصوم (ع) و بزرگان دین با احترام خاصی برگزار می گردد.

در طول یک سال قمری نیز اعیاد بزرگ مسلمانان (عید قربان، عید مبعث، عید فطر، روز عید سعید غدیر خم) و سایر روزهای ولادت امامان معصوم (ع)، نظیر میلاد مسعود حضرت مهدی موعود (عج)، همراه با مراسم شب های برات در روزهای ۱۴، ۱۵ و ۱۶ شعبان، با شور و حال خاصی همچون چراغانی مساجد و تکایا و همچنین پخش شیرینی و شربت در میان مردم برگزار می گردد.

ج- مراسم در طول یک سال شمسی

چهارشنبه سوری

جشن ویژه ی آخرین چهارشنبه ی سال می باشد که در این روز، دخترها و پسرها، کوزه ی آبی را از پشت بام خانه ی خودبه داخل کوچه پرتاب می کنند و معتقداند هرکس دراین روزکوزه ی آبی بشکند، روزقیامت یک کوزه ی آب به اوخواهنددادو بدین صورت بلاها نیزازخانه دورمی شود. مردان روستا دراین روز به تیراندازی می پرداختند و اهالی روستا بیرون از ده، آتشی روشن می کردند و از روی آن می پریدند؛ هنگام پریدن ازآتش، خطاب به آتش می گفتند: زردی من ازتو، سرخی تو از من.

تحویل سال

روز تحویل سال، بعد از بازگشت از مساجد، پای سفره ی هفت سین می نشینند و قرآن می خوانند و سال جدید را به یکدیگر تبریک می گویند. سفره ی هفت سین را با غذاها و وسایل محلی آرایش می دهند: سیب، سنجد، تخم مرغ رنگ شده، ماهی، کوزه ی آب، سبزه، آیینه، قرآن، شیرینی ازمهم ترین آن ها می باشد.تک کارت

دید و بازدید

مردم از صبح عید، دسته جمعی در دو دسته ی زن و مردم حرکت می کنند و نخست به خانه ی کسانی می روند که یکی از عزیزان خویش را در طول سال گذشته از دست داده اند. پس از آن گروهی به خانه ی اقوام و فامیل می روند و در این کار بزرگان و ریش سفیدان فامیل حق تقدم دارند. ناهار به هر خانه که رسیدند معمولاً ماست و شیره ی انگور، آش و شیر برنج میل می کنند.

سیزده به در

دراین روز هر کس به اتفاق خانواده خود با فامیل به دامنه کوه ها ودشت های سرسبز ونقاط زیبا و ییلاقی می روند. جوانان دراین روز با هم کشتی می گیرند و زنان دور هم جمع می شوند و شادی می کنند.

شب یلدا

در این شب، مردم معمولا به خانه‌ بزرگترها می‌روند و تا نیمه‌ شب می‌نشینند. در گذشته میزبان یا همان بزرگ خاندان، گوسفندی را ذبح نموده و از میهمانان پذیرایی می‌نمود اما اکنون غالبا فرزندان هر خانواده به دیدار پدر و مادر و یا پدربزرگ و یا اقوام همسر می روند مردم در حد امکان، در شب یلدا، آجیل، هندوانه و انار و دیگر میوه های فصل را می‌خورند و معتقدند که هر کس در این شب هندوانه بخورد، تابستان زیاد تشنه نمی‌شود.

تمنای باران و مراسم چوله قزک

با توجه به این که کشاورزی و دامداری در اغلب نقاط نیشابور اساس زندگی معیشتی مردم را تشکیل می دهد و آب، به عنوان محور تولید، در این مناطق نقش حیاتی دارد، در موارد کمبود آب و نزولات جوی جهت نزول باران در برخی نقاط شهرستان، مردم دعا نوشته و به شاخه های درختان می بندند و یا زنان آش بی بی فاطمه می پزندو بین همسایه ها بخش می کنند و در برخی مناطق نیز مردم سه روز متوالی روزه می گیرند و در آخرین روز به صحرایی می روند و از خدا دسته جمعی طلب باران می کنند.تک کارت

در مراسم چوله قزک نیز گروهی از کودکان در روستا، مترسکی می سازند و به آن پارچه هایی الوان ولباس هایی بلندمی پوشانند ودرکوچه های ده راه می افتند و می خوانند:

چوله قزک بارون کن بارون بی پایون کن گـندم بـه زیر خاکه از تـشنگی هلاکه

بـزغاله شیـر مـَیَه چِپّو (چوپان) پنـیرمَیَه (می خواهد)

سپس به درب منازل می روند و اهل خانه، مقداری شیرینی و یا پول به آن ها می دهند و گاه مقداری آب هم روی بچه ها می پاشند.تک کارت

۳.۱/۵ - (۲۸ امتیاز)

دیدگاهی در مورد “آداب و رسوم نیشابور

  1. نمازی گفت:

    حیف نیشابور که مرکز استان نمیشه

  2. ضد سبزوار گفت:

    سبزواریها هیچ مراسمی از خودشون ندارن 😂😂😂😂

  3. فریدون گفت:

    ممنون از تلاشتون برای شهرمون🫶🫶🫶

  4. رامتین گفت:

    نیشابور همه چیزش قشنگه

  5. محمد گفت:

    کاش در مورد مراسم روستای فدیشه بیشتر توضیح میدادید اونجا عالی هست برای عاشورا تاسوعا یه جور رقابت هست بین خانواده ها و درهای همه ی خونه ها بازه و همه حلیم خوشمزه ی نیشابوری رو میدن ، یه بار رفتم خیلی بهم چسبید مخصوصا اون همه حلیم که خوردم

  6. رضا گفت:

    مثل همیشه عالی بود⚘️⚘️⚘️

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *