گنبدهای مهرآباد نیشابور

معماری گنبد بزرگ

این بنا، با پلان هشت ‌گوش و دهانه‌ های رفیع خود، از داخل و خارج، نماسازی شده و مجسم گویایی از گنبد سلطان محمد خدابنده در زنجان را به بیننده القاء می ‌کند با این تفاوت که بنا با اشل کوچک ‌تری ساخته شده و در نماسازی بیرونی، اثری از گلدسته‌ های تزئینی و غلام ‌گردش‌ های سلطانیه، در آن دیده نمی شود. تناسب ارتفاع و عرض دهانه‌ ها در این بنا قابل توجه بوده و نسبت عرض دهانه‌‌ ها به ارتفاع، ‌بیشتر است. پلان بنا از خارج، هشت‌ گوش و از داخل، به صورت فضای چهارگوشی است که در هر ضلع آن، یک ورودی عریض تعبیه شده است که بالای ورودی با پنجره‌ کوچکی، نور این فضای بسته را که سقف آن به صورت یک چهارم گنبد درآمده است، تامین می ‌کند. فاصله‌ بین ورودی ‌ها از داخل، هم‌ ارتفاع با قوس ورودی ‌ها تشکیل ترمبه‌ ای را داده ‌است که دو جانب ترمبه ها تا پایین، یعنی سطح کفت بنا، کشیده شده است. حاشیه‌ ترمبه ‌های قوس ‌های ورودی با گچ، قالب ‌گیری شده و با یک خمیدگی هماهنگ و متناسبی به پایین کشیده می ‌شود. در مجموع، از مشاهده‌ داخل بنا چنین استنباط می ‌شود که چهار دهانه‌ رفیع و چهار ترمبه کشیده در چهار کُنج، احداث شده که در بالا با ایجاد دو کجلی در اطراف ترمبه‌ ها، یک ستاره‌ شانزده ‌پَر به وجود آمده است و دایره‌ گنبد، روی آن تعبیه گردیده است.
گنبد، به شکل نیم ‌لایه است که با شیب ملایمی به طرف مرکز، جمع می ‌شود و نحوه‌ آجرچینی در گنبد به صورت دوایری است که روی هم قرار گرفته و در مرکز دایره، کوچک ‌تر شده است. این قسمت بنا در عین سادگی، با سایر قسمت‌ های بنا از هماهنگی برخوردار است. چهار ورودی بنا که به صورت چهار فضای مستطیل‌ شکل درآمده است در بالای سردرهای ایجاد شده به طرز دلپذیری، حالت یک محراب تورفته‌ بزرگ را دارد که از داخل، به وسیله‌ ردیف طاقچه‌ های تزئینی، … کوچکی را القاء می‌ کند که سقف این قسمت، روی آنها بنا شده و خود سقف به صورت گنبد بوده و نحوه‌ آجرچینی در این قسمت نیز به صورت افقی و موازی روی هم می ‌باشد.